Bữa cơm quê tôi thịt cá có thể thiếu nhưng dường như không thể vắng được
chén nước mắm. Chén nước mắm chấm
pha chanh, tỏi, ớt xuất hiện hiển nhiên như bát cơm, đôi đũa hàng ngày dù cho bữa
hôm đó có ăn món gì, có cần để chấm hay không?
Chén nước mắm giữa mâm cơm như một thói quen khó bỏ của người quê tôi. Ngày xưa, quê tôi nghèo bữa ăn không
có gì ngoài bát canh, rau luộc, thiếu chén nước mắm để chấm không quen cũng là điều dễ hiểu. Chén nước mắm bé nhỏ chứa chất
đạm từ cá mang lại dinh dưỡng cho những bữa ăn đạm bạc, đơn sơ. Có nó rau cũng
dễ ăn, cơm trắng thôi cũng đã đủ ngon rồi. Với chúng tôi – những đứa trẻ lớn
lên từ làng, hương vị đượm thắm ấy còn tuyệt diệu hơn bao sơn hào hải vị ngày
nay.
Thủa hàn vi, cơ cực trải qua ngày ấy
như mới ngày hôm qua. Nhớ anh chị thủa
còn bên nhau chấm chung chén nước mắm,
cùng nằm chung giường, để khi đi xa, có bao
điều để ta nhớ, ta thương. Nhớ lúc ăn, nhà nghèo phải nhường nhau từng
miếng cơm, nhịn từng giọt nước chấm. Lúc ngủ, chị thương em nhường chỗ còn anh
chịu lạnh nhường chăn, tình thân sao ấm áp lạ kỳ. Kỷ niệm mặn và ngọt như ùa
vào đời sống, theo chúng tôi mỗi ngày, nhắc chúng tôi bổn phận phải sống sao
cho sao có ý nghĩa hơn. Những nghĩa tình quê hương đẹp đẽ là điểm tựa cho chúng
tôi bước đi trên những ngả đường đời.
Hình ảnh mâm cơm có anh có chị có
mẹ cha quây quần, sẻ chia bát nước mắm
nghĩa tình, giờ phương xa nghĩ đến như ấm cả cõi lòng. Từng giọt mắm đậm đà, mặn
thơm làm ra bằng công sức của mẹ, từ những chuyến đi biển dài ngày của cha. Các
bà, các mẹ thường làm mắm bằng cái chum lớn để ở trước nhà. Những mẻ cá từ vùng
biển quê cha đánh về, con lớn được lựa đem ra chợ bán, còn sót lại được các mẹ
chắt chiu làm mắm ăn dần. Nước mắm của
quê tôi đặm mà thơm, các vùng xung quanh ai cũng khen ngon. Họ khen nước mắm ăn một lần là nhớ mãi. Có những
người đi xa vẫn đặt mắm theo can để ăn dần hoặc để làm quà.
Thời gian qua đi, cuộc sống thời
nay đã khác, anh chị em chúng tôi mỗi người một nơi, lễ tết mới có thời gian để
gặp mặt. Cũng biết đời sống văn minh người ta sinh lễ nghĩa, đến nhiều nơi
không còn dùng chung chén nước mắm
trong bữa cơm, nhưng vể đến quê chúng tôi vẫn thế. Đã thành thói quen khó bỏ, có
thể nói chén nước mắm chấm chung đã
trở thành nét văn hóa ẩm thực quê hương. Nếu nhìn đi nhìn lại mâm cơm thiếu đi
chén mắm là chưa thể ngồi vào mâm. Thế nào cũng có người nhắc, thế là lại chạy
xuống bếp tìm chanh, tỏi, ớt pha chế bát nước chấm con con.
Mỗi lần về thăm quê, tôi lại như sống
lại tuổi thơ, được trở lại là mình. Thời gian cũng không đủ sức mạnh để xóa đi những
nếp sống xa xưa, truyền từ đời này qua đời khác của người dân quê tôi. Và cứ thế
chén nước mắm nho nhỏ chấm chung trường
tồn mãi mãi trong những mâm cơm của mỗi gia đình quê tôi. 
